Calendula officinalis (Goudsbloem: Marigold, goldbloom)
Zijn prachtige oranjeachtige bloemen met een heel aromatische geur en smaak trekken onmiddellijk de aandacht van iedereen, waar ze ook staan. De goudsbloem geldt als “weersprofeet”: zijn de bloemen ‘s morgens gesloten, neem dan de paraplu maar mee, want het gaat dan regenen die dag! Oorspronkelijk komt de goudsbloem waarschijnlijk uit Egypte of het Middellandse Zeegebied, tegenwoordig zien we de plant overal in tuinen en parken. Voor veel mensen is het een geliefde en gewilde plant. Geliefd om zijn mooie, zonnige en vrolijke uiterlijk, gewild om de geneeskrachtige eigenschappen. Calendula bezit een prachtige combinatie van werkzame bestanddelen welke de plant bijzonder geschikt maken als geneesmiddel, met name als wondgeneesmiddel. De botanische naam van de plant zou als verkleinwoord afkomstig zijn van het Latijnse “kalende”: “klokje”, maar kan ook zijn afgeleid van het Romeinse woord “calendis”: een aanduiding zijn van de eerste dag van de maand (kalender) en verwijzen naar de gewoonte van de plant om in het wild het hele jaar door te bloeien.
Volksgeneeskunde
Niet alleen als geneesmiddel was de plant al in vroeger tijden zeer geliefd, ook om zijn kleurstoffen had de plant een grote aantrekkingskracht bij velen. Zo schreef Turner in 1551 “sommigen gebruiken het om hun haar geel te maken……omdat ze niet tevreden zijn met de kleur”. In de 12e Zeeuwse kruidengids van Maseru staat “dat alleen al door naar de plant te kijken, het gezichtsvermogen verbetert, de geest verheldert en het humeur opvrolijkt”. Toe maar! En in de dagen van Culpeper gebruikten de mensen de goudsbloem om “het hart te versterken” . Ook dacht men dat het zeer doeltreffend werkte tegen de pokken en mazelen. De bladeren vonden hun toepassing vroeger als droog kompres bij hete, pijnlijke, jichtachtige zwellingen. Natuurgenezers gebruikten de goudsbloem vooral bij de behandeling van maag- en darmzweren, menstruatieklachten, bloedneuzen, caprices, hemorroïden, anaal eczeem, lymfoedeem, conjunctivitis, ontstoken wonden en zweren. Tegenwoordig verwerken fabrikanten goudsbloemen vaak in homeopathische middelen en huidverzorgende producten. Meestal gebruiken zij de bloemhoofdjes hiervoor, soms alleen de bloemblaadjes omdat deze beter zouden werken. De etherische olie van de plant heeft vermoedelijk een schimmelwerende werking.
Werkzame bestanddelen
Flavonoïden als isorhamnetine en kerst-in; terpenen, bitterstoffen (19%) als calenduline; etherische oliën (0.1-0.4%), xantophyll, allantoïne, carotenoïden (3%), gom, slijmstoffen, hars, polysacchariden
Werkingsmechanisme
De werkzame bestanddelen van Calendula officinalis blijken bijzondere eigenschappen te hebben. De literatuur beschrijft de goudsbloem als een spasmolyticum, mild diaphoreticum, ontstekingsremmer, haemostypticum, emmenagogum, antisepticum. In dierstudies zijn ontstekingsremmende, antibacteriële en antivirale werkingen aangetoond. Bij huidwonden bleek de combinatie van allantoïne met Calendula extract de fysiologische regeneratie te stimuleren. Wetenschappers schreven dit effect toe aan een intensiever metabolisme binnen de weefsels tijdens de regeneratieperiode.
Als men bij de behandeling van huidwonden alleen allantoïne gaf, trad een beduidend zwakkere reactie op en nam de regeneratie meer tijd in beslag. De flavonoïden, triterpenen en vluchtige oliën worden als de belangrijkste werkzame bestanddelen beschouwd. De flavonoïden en triterpenen blijken met name een ontstekingsremmende werking hebben, de vluchtige of etherische oliën een spasmolytische. De literatuur wijst daarnaast op een immunostimulerende activiteit welke deskundigen toeschrijven aan de aanwezigheid van polysacchariden. In vitro blijken water/ alcohol extracten van Calendula antivirale, antibacteriële en fungicide eigenschappen te hebben. Een 70% water/ alcohol tinctuur van de bloemen heeft een krachtig viruseliminerende werking bij griepvirussen en onderdrukt tevens de groei van herpes simplex virus opvallend sterk. Vervolgonderzoek toonde aan dat de polysacchariden de fagocytose bevorderen en de triterpenen de krachtigste ontstekingsremmende werking hebben.
Bijzonder te noemen zijn de humane studies die verricht zijn met gepatenteerde Calendula crèmes bij vrouwen bij wie lymfoedemen optraden ten gevolge van mastectomie. Hoewel klinisch gezien het lymfoedeem niet in omvang afnam bij zowel controlegroepen en als de groepen die behandeld werden met Calendula crème, verminderde de pijn aanzienlijk bij de patiënten die met de crème behandeld werden. Gebruik van Calendula tinctuur (20%) is zinvol bij de behandeling van chronische, etterige otitis. Calendula extracten past men vooral toe om het genezingsproces te versnellen en ontstekingen te verminderen. In verschillende documenten wijzen de auteurs op de zinvolle inzet van Calendula producten bij ontstekingen van huid en slijmvliezen.
De ESCOP noemt als indicaties huid- en slijmvliesontstekingen en ter bevordering van het genezingsproces bij wonden. In de natuurgeneeskunde heeft Calendula tinctuur wel de bijnaam: “het fytotherapeutische jodium”.
Contra-indicaties
Gebruik tijdens zwangerschap of lactatieperiode wordt ontraden. Er zijn aanwijzingen dat toepassing van goudsbloemextractende de menstruatiecyclus kan beïnvloeden; de literatuur noemt tevens een stimulerende werking op de uteruscontracties.
Bijwerkingen
Daar Calendula behoort tot de familie der composieten, kunnen bij gevoelige personen voor deze plantenfamilie overgevoeligheidsreacties optreden ten gevolge van het gebruik van goudsbloemproducten.
